Czy pamiętacie ze studiów lekcje łaciny? Czy znajomość tego języka nadal jest przydatna w medycynie?

W czasach starożytnego Rzymu łacina jednoczyła  nasz kontynent. Wywarła istotny wpływ na języki  ojczyste wielu krajów w zakresie prawa, kultury, sztuki, medycyny, dyplomacji i religii. Po upadku cesarstwa przestała być stosowana w mowie codziennej, ale w większości krajów europejskich nadal była używana jako język urzędowy, literacki i liturgiczny. W naszym kraju pozostała oficjalnym językiem urzędowym aż do czasów rozbiorów (ciekawostka: w Watykanie jest nim do dzisiaj). Po łacinie swoje dzieła pisali: Cyceron, Tacyt, św. Hieronim, św. Augustyn, Einhard, Tomasz z Akwinu, Dante, Petrarka, Erazm z Rotterdamu, Luter, Kopernik, Kepler oraz Newton.

A jak jest obecnie? Łacińskie rozpoznania ułatwiają konsultowanie przypadków pacjentów przez lekarzy z różnych krajów. Wiele terminów medycznych w języku angielskim zostało zapożyczonych z łaciny, a znajomość choć podstaw tego języka znacznie ułatwia tłumaczenie tekstów medycznych z francuskiego, hiszpańskiego czy włoskiego. Atutem jest też możliwość odczytywania starych inskrypcji na cmentarzach i w kościołach rozsianych po całym naszym kontynencie, od Półwyspu Iberyjskiego aż po kraje Bliskiego Wschodu.

Dlatego niniejszy artykuł pragnę zadedykować mojemu nauczycielowi łaciny ze Studium Języków Obcych Akademii Medycznej w Warszawie przy ul. Złotej 7. Niestety, upływ czasu zatarł już w mojej pamięci jego imię i nazwisko, ale pozostawił obraz niezwykle mądrego starszego człowieka, który z pasją i zaangażowaniem dzielił się z nami swoją rozległą wiedzą.

Nawet nauka anatomii na pierwszym roku studiów w języku ojczystym starożytnych Rzymian nie była taka straszna. Łacińska nazwa niewielkiej kreski na kości piętowej: Sulcus tendinis musculi flexoris hallucis longi (bruzda ścięgna mięśnia zginacza palucha długiego) do dzisiaj służy mi jako magiczne zaklęcie ukazujące ogrom wiedzy medycznej, niezbędnej w tym czasie do zaliczenia pierwszego ważnego egzaminu.

Jeden z nauczycieli łaciny pocieszał w czasie zajęć swoich studentów:
- Stoma oznacza to samo, co cavum oris (jama ustna), ale nie martwcie się, ci ze stomatologii też tego nie wiedzą.

Inna lektorka swoje wykłady ubarwiała cytatami z polskiej literatury:
- Gdy was słucham, przypomina mi się dwuwiersz naszej noblistki: "Nie męcz aptek i lekarza, sam znajdź drogę do cmentarza".

Poniżej przykłady śmiesznych tłumaczeń z języka łacińskiego:

• bibo, bibere - ucztować, bawić się
• cena - kolacja
• cepa - cebula
• clava curva in spelunca - krzywa maczuga w jaskini
• clava curva pie vinco - zakrzywioną maczugą pobożnie zwyciężam
• cupa (wym. kupa) - beczka
• cur vaco huic - dlaczego się tym zajmuję?!
• dic (wym. dik) - mów
• dic pauca - mów mało
• disco - uczę się
• dura lex - twarde prawo
• fac id! - zrób to!
• huius - ten, ta, to (dopełniacz liczby pojedynczej)
• latex - ciecz
• pedalia - skarpetki
• rana - żaba
• sedes - siedziba
• sex - sześć
• spiritus - duch (mianownik liczby pojedynczej)

Podczas nauki języków obcych często dochodzi do wesołych pomyłek. Na pierwszych zajęciach z języka hiszpańskiego wszyscy uczestnicy krótko się przedstawiali. Jeden ze studentów powiedział:
- Yo tengo 19 anos.
Lektorka dostała ataku śmiechu, a wtedy wszyscy zaczęli pytać:
- Co on powiedział? Co on powiedział?
- Że ma 19 odbytów (hiszp. anos - odbyt, ano - rok).

Podobna sytuacja miała miejsce na lekcji języka francuskiego. Kolega miał powiedzieć, co zjadł tego dnia na śniadanie. Zamiast "poisson" (wym. płesą - ryba) powiedział "poison" (wym. płazą - trucizna), wywołując spore zdziwienie nauczycielki.

Kiedy już jako lekarze opisujemy historie chorób pacjentów, również zdarzają się nam wpadki językowe. Dr Andrzej Dobosiewicz, polski chirurg z St. Catharines w Ontario (Kanada), przysłał mi przykłady pomyłek popełnionych przez tamtejszych lekarzy w dokumentacji prowadzonej po angielsku:

Patient has chest pain if she lies on her left side for over a year.
Pacjentka odczuwa ból w klatce piersiowej, jeśli leży na lewym boku przez ponad rok.

She has no rigors or shaking chills, but her husband states she was very hot in bed last night.
Nie ma żadnych dreszczy ani drżeń, ale jej mąż twierdzi, że wczoraj wieczorem była bardzo gorąca w łóżku.

The patient has been depressed ever since she began seeing me in 2008.
Pacjentka cierpi na depresję odkąd zaczęła się ze mną spotykać w 2008 r.

Status: Alive, but without permission.
Status: żywy, ale bez pozwolenia.

Healthly appearing decrepit, 69-year-old male, mentally alert but forgetful.
Zdrowo wyglądający, zgrzybiały, 69-letni mężczyzna, psychicznie czujny, ale zapominalski.

The patient refused an autopsy.
Pacjent odmówił przeprowadzenia autopsji.

Patient had waffles for breakfast and anorexia for lunch.
Pacjent zjadł na śniadanie gofry i anoreksję na lunch.

Since she cannot get pregnant with her husband, I thought you might like to work her up.
Ponieważ nie może zajść w ciążę z mężem, myślałem, że możesz jej pomóc.

She is numb from her toes down.
Jest odrętwiała od stóp w dół.

Rectal exam revealed a normal sized thyroid.
Badanie per rectum ujawniło tarczycę o normalnej wielkości.

She stated that she had been constipated for most of her life, until she got a divorce.
Stwierdziła, że cierpiała na zaparcia przez większość swojego życia, dopóki nie dostała rozwodu.

Exam of genitalia reveals that he is circus-sized.
Badanie narządów płciowych ujawniło, że jest on wielkości cyrkowej.

Skin: pale but present.
Skóra: blada, ale obecna.

Patient was seen in a consultation by Dr Blank, who felt we should sit on the abdomen.
Pacjent był widziany podczas konsultacji przez dr. Blanka, który odczuł, że powinniśmy usiąść na brzuchu.

O bogactwie naszego ojczystego języka świadczą następujące zabawy słowne:

• człowiek bez mebli - persona non grata
• człowiek z niedopałkiem - mapet
• dawne zwyczaje - ekstradycja
• nowe pieniądze - casanova
• obuwie Haliny - halibuty
• oszczędzanie po staropolsku - domieszka
• płacz we dwoje - parlament
• pojemnik ze zjawami - koszmar
• posiada kość - magnat
• pożegnanie Piotra po francusku - papier
• pożegnanie z chińskim specjałem - paryż
• prośba o jałmużnę - panda
• przystań pieniędzy - portmonetka
• roztańczony dezodorant - fabryka
• skrzyżowanie kota z papugą - kotara
• sznurek pochodzenia zwierzęcego - kotlina
• tajemnica Arkadiusza - sekretarka
• zaproszenie do spania - honolulu

Na koniec wróćmy do łaciny. Wikipedia informuje: "Łacina żyje we współczesnych językach, a jej uchwytny rdzeń tkwi nie tylko w starych, powszechnie znanych wyrazach typu "matura" (od maturare - dorastać) i "uniwersytet" (od universitas - powszechność, uniwersalność), ale również w neologizmach, jak choćby "digitalny" (od digitus - palec), "dyskurs" (od discursus - bieganina) czy "globalizacja" (od globus - kula). Kryje się też często w z pozoru rdzennie polskich wyrazach, takich jak "cmentarz" (od coemeterium - miejsce spoczynku) czy "kościół" (od castellum - twierdza)".

Zatem powiedzmy głośno: - Non scholae sed vitae discimus! (Nie uczymy się dla szkoły, lecz dla życia, tj. dla siebie) oraz krzyknijmy za Horacym: - Carpe diem! (Chwytaj dzień!).

A dla miłośników języka ojczystego dwie rymowanki cytowanej wcześniej na lekcjach łaciny Wisławy Szymborskiej:
"Przedłuż szczurom żywot krótki, powyjadaj z kątów trutki".
"Miast okradać krowę z mleka, dój bliskiego ci człowieka".